Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 4.2

In deze blog ga ik verder met het tweede deel van stap vier van het vier staps- leerproces van leren omgaan met emoties.

In de vorige blog heb ik al heel veel waardevolle informatie gedeeld over wat er gebeurt in het brein van onszelf en van onze kinderen op het moment dat er een emotie plaatsvindt en hoe jij hier vervolgens op kan reageren.

Aangezien stap vier de belangrijkste stap is die in het dagelijks leven terugkomt heb ik hem bewust opgesplitst in twee blogs.

Deel je eigen ervaringen.

Kinderen vinden het leuk als je jouw eigen ervaringen als kind met ze deelt. Vertel over je eigen teleurstellingen en moeilijkheden en hoe jij gevoeld hebt. kan het natuurlijk passend bij de leeftijd van je kind. Vertellen over wat je gedaan hebt of wat jou geholpen heeft om verder te gaan als jouw kind wat ouder is dan leert je kind hierdoor dat moeilijkheden lastige gevoelens bij het leven horen, dat je ze kunt overwinnen omdat het weer overgaat. Zo krijgt je kind hier meer zelfvertrouwen in.

Laat je kind niet alleen weten wat het niet mag doen maar vooral wat het WÈL kan doen!

Als een kind zijn emoties uit op een manier die we niet goedkeuren, zeggen we al snel: “hou op met… “. We vergeten echter te zeggen wat het dan WÈL mag doen. Nu je weet dat de emotie er wel uit moet en dat dat zelfs gezond is, kun jij je kind laten weten wat het dan WÈL kan en mag doen. Dan keur je de emotie niet af, hoef je niet boos te worden, maar geef je wel een grens aan en zorg je dat jouw kind zijn emotie kwijt kan.

Voorbeeld: “ik zie dat je boos bent. Ik wil dat je ophoudt met tegen de deur te schoppen. Je mag even in de gang gaan stampen of buiten op te trampoline springen om af te koelen.”

Geef je kind de ruimte .

In het moment van de emotie kun je je kind vooral leren een emotie te herkennen en te benoemen, dit doordat jij benoemt wat er aan de hand is. Laat vervolgens de emotie en het gevoel wat erbij hoort even met rust zodat dit kan zakken. Je kind kan dan even tot rust komen en is dan beter in staat om samen met jou te kijken wat er gebeurd is. Daarna kunnen jullie samen praten over datgene wat er gebeurd is en hoe je kind hierop gereageerd heeft. Vervolgens kunnen jullie samen oplossingen bedenken voor een volgende keer.

Gebruik dit soort rustmomenten ook bewust. Meestal komen we niet meer terug op een situatie die geweest is, omdat je kind dan vaak al afgekoeld is en jij de situatie niet opnieuw weer wil “aanwakkeren”.

Doe dit in het vervolg toch! 

Op het moment dat je kind afgekoeld is en niet meer in de emotie van die situatie zit, kunnen jullie er samen op een rustige manier over praten. Zo leert je kind wat het een volgende keer WÈL kan doen. Besef hierbij wel, dat een kind dit meestal niet direct kan toepassen. Je kind heeft zich een gewoonte aangeleerd om op een bepaalde manier te reageren en dat zal automatisch naar boven komen. Juist dan is het belangrijk dat je niet boos wordt, maar je kind helpt en aanmoedigt.

In mijn gratis E-Book minder mopperen, meer plezier heb ik een heel hoofdstuk gewijd aan dit onderwerp. Ik raad je zeker aan om dit te lezen. Je kan mijn GRATIS E-Book HIER downloaden.

Let op de negatieve spiraal…

Geef je kind (ook) aandacht als het in een goede bui is. Zit je in een periode dat je kind vaak heftige emoties laat zien, kan het zijn dat je op die momenten veel aandacht geeft aan je kind. Je kunt er bijna niet omheen. Je kind reageert heftig, dus jij zult moeten reageren. Als je kind dan weer rustig en kalm is en goede zin heeft, ben je waarschijnlijk blij dat je even tijd hebt voor jezelf en heb je vaak niet meer de energie om naar positieve dingen te kijken.

Als je dan dus vergeet om ook positieve aandacht te geven aan je kind, leert je kind dat je hem vooral aandacht geeft als hij heftige emoties laat zien. Dit kan dergelijke emoties versterken. Let dus, juist in moeilijke periodes, op de momenten waarop je samen positieve en leuke dingen kunnen doen. Dit kan bijvoorbeeld zijn; even op de bank een boekje lezen, een spelletje doen, samen koken, enzovoorts.

Je bent namelijk niet de enige ouder die ongemerkt in deze “negatieve spiraal ” zal belanden. Ben je dus vooral ook bewust van de momenten die goed gaan zodat jij aan het einde van de dag meer energie over houdt.

Ik hoop dat ik jou een inkijkje heb kunnen geven in de lessen die we onze kinderen mogen leren over emoties. Onze kinderen worden nu eenmaal niet met deze kennis geboren dus wij mogen het hun leren en hierin de juiste voorbeelden laten zien.

Ik raad je dan ook om deze info regelmatig terug te lezen, want ik kan je garanderen dat ook jij dit niet onthoud en vooral toepast na 1 keer lezen.

Wil je mij wat over vragen over dit onderwerp? Mail mij dan gerust of plan HIER een GRATIS coachcall in.

Ik vind het leuk om van je te horen ❤

 

⇐⇐  klik HIER om terug te gaan naar stap 4.1

 

Reacties uitgeschakeld voor Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 4.2

Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 4.1

In deze blog ga ik verder met stap vier van het vier staps- leerproces van leren omgaan met emoties.

Leer je kind zijn emoties te uiten.

Kinderen uiten hun emoties aanvankelijk heel primair. De hersenen geven een bepaalt impuls en het lijf reageert hierop. Dit komt doordat zich in de hersenen een zogenaamde “frontale kwab” bevindt. Dit gebied zorgt ervoor dat je onder meer impulsen kunt beheersen, logisch kunnen redeneren, problemen kunt oplossen en plannen. Tijdens een (heftige) emotie stroomt er minder bloed naar dit gebied, waardoor het gebied minder goed functioneert. Dit verklaart dus het feit dat je tijdens een (heftige) emotie niet kan denken. Verwacht dit dan ook niet van je kind. Het kan tot ongeveer een kwartier duren, voordat het hersengebied weer goed doorbloed is. Die tijd heeft een kind (en jezelf ook!) nodig om na te kunnen denken. Geef je kind en jezelf dus even de tijd om rustig te worden en om na te denken over een gepaste reactie.

Durf naar jezelf te kijken.

In de vorige twee berichten heb ik het ook al gehad over het kijken naar jezelf en weten hoe jij reageert op bepaalde situaties en in bepaalde momenten. Durf jij te kijken naar jezelf? Hoe uit jij zelf je emoties? Heb je zelf manier gevonden om op een gezonde manier je emoties te uiten? Zo ja, dan leren je kinderen dit van jou. Zo niet, dan kan het zijn dat jouw kind je een spiegel voorhoudt. Dit is soms moeilijk om te zien of te accepteren. Ga zelf op zoek naar een gezonde manier om met je emoties om te gaan. Daarmee geef je jezelf en je kinderen een groot cadeau. Zij leren het namelijk van jou!!! Kinderen doen namelijk na wat wij doen en niet wat wij zeggen dat ze moeten doen.

Besef dat emoties eruit moeten.

Vaak vinden we emoties lastig. We willen dat het snel over is. Gevoelens zijn ook niet altijd fijn, maar ze horen bij het leven. Alleen: we willen niet altijd voelen wat we voelen. We onderdrukken of negeren het gevoel. 

Je kunt het vergelijken met een bal die je onder water duwt. Hoe verder je naar beneden duwt, hoe harder de bal terug duwt. En ineens “floept” de bal dan langs je handen naar boven. Een emotie komt er soms, voor ons gevoel, ook “ineens” uit en staat niet altijd in verhouding tot wat er gebeurt. Meestal gaat het dan om een onderdrukte emotie of een emotie die zich al een tijdje heeft opgebouwd.

Als kinderen hun gevoelens mogen uiten, kunnen ze gebeurtenissen makkelijker verwerken en gevoelens loslaten. Op lange termijn zullen ze daardoor negatieve gevoelens gewoon kunnen voelen en loslaten, zonder ze op een vervelende manier te uiten.

Stel je kind niet te snel gerust.

Als je beseft dat het belangrijk is dat emoties worden ge-uit, helpt het vaak om beter te luisteren en te kijken naar de negatieve emoties van je kind. Als ouders hebben we vaak de neiging onze kinderen te snel gerust te stellen. We willen dat ze zich fijn voelen en niet naar. Maar lastige gevoelens horen er nu eenmaal bij.

Kinderen voelen het, als jij wilt, dat ze dat niet zouden moeten voelen, terwijl het er allemaal wel is. En daardoor voelen ze zich niet echt gezien en/of gehoord. Ze kunnen pas een geruststelling van jou toelaten als ze zich eerst gehoord voelen. Dit “gehoord voelen” kun je simpelweg doen door letterlijk te benoemen wat je ziet en/of letterlijk enkele woorden van je kind te herhalen.

Bijvoorbeeld:

Sophie:” Anne heeft vanmiddag mijn tas afgepakt en omdat ik heel boos was heb ik haar geschopt en nu heb ik straf gekregen van de juf. En dat vind ik niet eerlijk want Anne had mijn tas afgepakt. Dus Anne is dit schuld!”.

Grote kans dat jij als ouder je kind erop wijst dat ze een ander niet mag schoppen. Het risico hierin is dat jouw kind zich niet gehoord en begrepen voelt in dat stuk wat Anne bij haar heeft gedaan.

Hoe zou je dit dan wel kunnen aanpakken?

Benoem eerst letterlijk wat je bij Sophie ziet. Waaraan zie jij dat Sophie boos of verdrietig is? Toon vervolgens begrip voor de boosheid/verdriet van het afpakken van de tas. Dit doe je door dezelfde woorden te gebruiken als je kind. DAARNA pas ga jij uitleggen hoe Sophie dit WÈL had kunnen oplossen in plaats van tegen Anne te schoppen.

Jouw reactie zou er dan bijvoorbeeld kunnen zijn:

“hè dat is inderdaad onaardig van Anne dat ze jouw tas heeft afgepakt.  Dat mag ook niet. Ik snap dat je hier boos om bent. De juf wil jou leren dat jij tegen Anne had kunnen zeggen dat je hier boos om bent en dat ze jouw tas moet terug geven. Je mag ook best zeggen dat ze van jouw spullen moet afblijven”. Dat is namelijk een betere oplossing dan haar te schoppen.

Lees meer info over deze tip, van “echt” contact maken en luisteren zonder oordeel, in mijn GRATIS e-book Minder Mopperen, Meer Plezier. Je kan hem HIER aanvragen/downloaden.

⇐⇐  klik HIER om terug te gaan naar stap 3

Klik HIER voor deel twee van stap 4  ⇒⇒

Reacties uitgeschakeld voor Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 4.1

Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 3

In deze blog ga ik verder met stap drie van het vier staps- leerproces van leren omgaan met emoties.

Accepteer dat je kind emoties heeft.

Emoties horen bij ons als mens. Ze zijn zelfs belangrijk. Als je dat beseft, kun je een emotie accepteren. In plaats van boos op jezelf zijn, omdat je bang bent, kun je ook kijken naar wat het bange gevoel je wil vertellen.

Kinderen kunnen hun eigen emoties accepteren als wij als ouders ook onze eigen gevoelens accepteren. Ook hierin geldt dat kinderen leren van ons, ze doen ons na.

In mijn vorige blog heb ik jou hopelijk al een beetje na laten denken over hoe jij zelf met jouw eigen emoties omgaat. Mogen jouw emoties er zijn en hoe laat jij dit zien. In deze blog ga ik nog een stapje verder hierin en wel wat betreft het accepteren van je emoties.

Dus ga weer eens stil staan bij jezelf. Mag je boos zijn van jezelf? Of bang of verdrietig? Als dat niet het geval is vertel jezelf dan voortaan dat de emotie er wèl mag zijn, omdat deze emotie jou iets wil vertellen.

Als jij weet wat de emotie jou wil vertellen en je gaat hier naar luisteren, dan weet je ook hoe je hiernaar kan handelen. 

Zo ziet jouw kind hoe jij omgaat met jouw emoties en kan je dit ook op deze manier leren aan je kind.

Een ervarings- verhaal van een moeder:“als ik moe ben, kan ik soms kortaf zijn tegen mijn kinderen. Ik kan dan niet zoveel hebben. Ik merkte al snel dat ik dit doe en vertel hen dit. “Sorry dat mama zo kort afdeed. Ik ben erg moe en ik kan even niet zo goed tegen jullie drukte”.

Vorige week reageerde mijn zoon heel boos op mij. Later die dag kwam hij bij me zitten en zei hij: “mama, sorry van vanmiddag. Je kwam precies op het verkeerde moment binnen. Het huiswerk lukte maar niet en toen floepte dit er gewoon zo uit”.

Ik dacht bij mezelf wat fijn dat ik zelf heb laten zien hoe ik hiermee omga en hoe goed het is om soms je “fouten” te (h)erkennen.

Vertel je kind dat het mag voelen wat het voelt.

Als jij tegen je kind zegt: “Joh, je moet je niet zo druk maken. Er is niets aan de hand”. Dan zeggen we in feite dat je kind zich niet mag voelen zoals het zich voelt. Terwijl een gevoel altijd echt is voor degene die het ervaar. 

Je kunt namelijk niet voelen wat een ander voelt. Zeg dus ook niet: “daar kun je helemaal niet bang voor zijn” of “dat is toch hartstikke leuk!”

En dat betekent niet dat je het eens hoeft te zijn met de wijze waarop jouw kind zijn emoties uit. Dit is namelijk iets wat hij nog van jou als ouder mag leren. Let er dus goed op dat je het gevoel achter de woorden probeert uit te halen. We hebben namelijk de neiging om de woorden, die letterlijk uit de mond komen van je kind, te gaan weerleggen of ontkennen. We vergeten dan wat de daadwerkelijke boodschap, behoefte of emotie van ons kind is.

Ga deze week dus eens letten op

  1. het accepteren van je eigen emoties en hoe je dit laat zien aan je kind

  2. ga eens letten op de behoefte achter de woorden van je kind en waarom doet mijn kind zo?  Wat wil het brutale gedrag zeggen?

Klik HIER om stap  4 van dit leerproces over emoties te lezen.

Reacties uitgeschakeld voor Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 3

Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 2

Leer je kind (de grootte van) zijn emoties benoemen…

Zoals ik in de vorige blog heb verteld mogen wij onze kinderen nog heel veel leren over hun emoties, hoe ze die herkennen hoe ze die kunnen benoemen en hierin hun grenzen kunnen aangeven. In deze blog ga ik verder met het benoemen van de emoties.

Als je van jongs af aan emoties benoemd, zowel van je kind als van jezelf gaat je kind leren hoe het heet wat hij voelt en wat er aan de hand is. Hierdoor krijgt je kind een grotere woordenschat, wanneer zich in zijn omgeving heel duidelijk kan uitdrukken. Bijvoorbeeld: “ik ben boos, omdat jij dat speelgoed van me afgepakt “.

Door je kind van jongs af aan te leren hoe hij zijn emotie kan herkennen en benoemen kan je kind dit duidelijker aangeven aan anderen en herkennen bij zichzelf. 

Het is dus ook belangrijk om je kind van jongs af aan te leren hoe groot of hoe heftig een emotie is.

  • Je zou dit bij peuters kunnen doen door middel van bijvoorbeeld drie verschillende poppetjes. Een klein poppetje, een middelgroot poppetje en een groot poppetje en aan de hand daarvan je kind leren aangeven dat de grootte van het poppetje de zwaarte van de emoties aangeeft. Dit zul je natuurlijk eerst even  simpel moeten uitleggen aan je kind.

  • Bij een kleuter zou je met een (zelfgemaakte) thermometer kunnen werken. Hierop zou je kind dan de sterkte van de emotie kunnen aangeven. Net als met verstoppertje spelen ben je met koud ook het minst dicht bij de zoek plek waar het verstopt is. Zo kun je dit vergelijken met de zwaarte van de emoties en de thermometer. Koud is niet zo boos en warm is woedend.

  • Bij oudere kinderen zou je ze een cijfer kunnen laten geven. “Hoeveel verdrietig voel je je als het een cijfer heeft tussen de nul en de 10. Leg hierbij uit dat 10 heel erg verdrietig is en 0 eigenlijk bijna niet verdrietig is

Door zo onbewust samen met je kind bezig te zijn met zijn emoties leer jij je kind hoe hij zijn emoties kan herkennen, welke namen erbij horen en hoe erg het gevoel is. Hierna kan jij met je kind pas aan de slag gaan hoe hij dit op een gepaste manier kan verwoorden aan zijn omgeving (broertjes, zusjes, vriendjes, school, sport etc). Hier kom ik dan ook een volgende keer op terug.

Nadat je kind herkend heeft welke emotie hij heeft en hoe heftig deze emotie is kan je gaan kijken naar welke woorden daar bij passen.

Zo is het heel gemakkelijk om alles maar “boos” noemen. Er wordt nogal makkelijk gezegd door een kind “ik ben boos! “. Maar wat bedoelt je kind dan precies? Hoe boos is je kind? (kijk naar de hulpmiddelen hierboven). Kijkend naar de zwaarte van de boosheid zou dit dus ook een andere naam mogen krijgen bijvoorbeeld geïrriteerd, gefrustreerd of woedend.

Als jouw kind al een tijdje bezig is met het leren van veters te strikken en het lukt hem maar niet dan kan je goed begrijpen dat jouw kind boos wordt. Een tip zou dan kunnen zijn om te benoemen wat je ziet “ik zie dat het maar niet wil lukken met het strikken van de schoenen he? Ik snap dat je hier wel wat gefrustreerd van raakt “. Door een situatie te herkennen en letterlijk te benoemen wat je ziet en de passende emotie erbij te vertellen, leert je kind meer woordenschat over verschillende soorten emoties.

Met een grotere woordenschat kan hij zijn emoties ook duidelijker maken ten opzichte van een ander. Jij bent hier weer een voorbeeld, want jij gaat jouw emoties/gevoelens omschrijven en geeft een mate van heftigheid aan met behulp van de hulpmiddelen hierboven.

Het is dan ook goed om regelmatig stil te staan bij jezelf en je af te vragen hoe reageer ik als ik me zo voel en geef ik hierin het goede voorbeeld naar mijn kind? Ik denk dat jij jezelf zal verbazen hoe vaak jij onbewust je emoties op een manier laat zien die minder wenselijk is…. 

Ben hierin niet te streng naar jezelf en zie deze blog als een liefdevolle wake-up-call.

Ga HIER verder met stap 3…

Reacties uitgeschakeld voor Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 2

Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 1

Emoties, ze zijn zo alledaags. En oh zo lastig soms. Daar waar we het normaal vinden dat een kind moet leren lopen, leren praten, netjes leren eten enzovoort, enzovoort, vergeten we vaak dat een kind ook moet leren omgaan met emoties.

Als een kind leert lopen krijgt het hulp en aanmoediging. Een kind wat zijn emoties niet op een gewenste manier uit, krijgt daarentegen vaak gemopper of zelfs straf.

We vergeten dan ook dat een kind mag leren omgaan met het herkennen van en reageren op de emoties. Ook de emoties zijn namelijk net zo nieuw voor ons kind als alle andere dingen die ze nog te leren hebben. En juist daarin hebben ze ons als ouder hard nodig.

Ook wat betreft de emoties van je kind en je kind leren hoe hij/zij hun emoties kunnen herkennen en hier vervolgens woorden aan kunnen geven, hebben zij dus nog te leren.

Een kind is namelijk nog in ontwikkeling. Je kunt van je kind nog niet verwachten dat het op dezelfde manier omgaat met emoties als een volwassene.

Emoties zijn belangrijk!

We worden allemaal geboren met vier basis-emoties, namelijk: 

  • blij

  • boos

  • bang

  • verdriet. 

Je kan in de communicatie naar je kind toe al laten blijken dat je zijn/haar emoties serieus neemt door gezin te beginnen met:

  • ik snap dat je daar boos van wordt

  • ik begrijpen dat je nu teleurgesteld bent

  • ik zie dat je het spannend vindt

Hoe kan jij je kind helpen met de emoties om te gaan?

  1. herkennen: wat is het dat ik voel? 

  2. benoemen: hoe heet dat wat ik voel? 

  3. accepteren: ik mag bevoelen zoals ik me voel

  4. uitzenden/reageren: op een manier die niet schadelijk is voor mezelf en mijn omgeving

Wat wil helpen om je kind meer duidelijkheid te geven over wat de emoties kunnen doen bij een ander en hoe een emotie van binnen kan voelen zou je kunnen uitleggen aan de hand van het weer. Het weer is er namelijk elke dag en bij de meeste kinderen bekend. Elk kind weet wel hoe onweer, regen, sneeuw en de zon eruitziet.

Ik heb al een flyer voor je gemaakt 💜. Klik HIER om hem te downloaden.

In deze blog ga ik alleen verder op de eerste stap en dat is je kind leren hoe hij/zij de emotie kan herkennen.

Je kind leren omgaan en het leren herkennen van de emoties kan je niet vroeg genoeg mee beginnen. Waarschijnlijk benoem je het al als je baby honger heeft en aan het huilen is voor de fles. Hoe snel zeg je dan niet “je bent boos omdat het zo lang duurt voordat de fles komt he?”

Nu zal je baby dit is nog niet begrijpen maar zo kan jij ongemerkt dit al vanaf jonge leeftijd je kind bijbrengen en zo zal je kind dus emoties en gevoelens gaan herkennen.

Zo is het ook belangrijk dat, als je kind schrikt van bijvoorbeeld een deur die dicht valt, je dat gevoel benoemt. Dus niet “och dit was maar een deur die dicht viel hoef je niet voor te schrikken” maar wel “daar schrok je van hè van dat harde geluid, dat was een deur die dicht viel. Daar mag je best even bang van zijn/eng vinden”.

Je helpt je kind ook enorm bij het herkennen van zijn emoties, door regelmatig je eigen emoties te benoemen. En dan met name wat je voelt en hoe dat voor jou voelt. “Ach, het kriebelt helemaal in mijn buik. Ik vind het best spannend om in zo’n achtbaan te gaan)”. 

Of: “ik voel tranen in mijn ogen omdat ik dit nieuws op de tv best verdrietig vond.

Door van jongs af aan gevoelens te benoemen, stimuleer je het herkennen en omschrijven van emoties. Door ze te benoemen leren kinderen woorden te geven aan emoties en leren ze te communiceren over hun emoties en het bijpassende gedrag of gevoel. 

Een kind leert namelijk zichzelf ook beter begrijpen als hij/zij woorden leert om te omschrijven wat hij/zij van binnen voelt. Wanneer een kind zichzelf beter begrijpt groeit het zelfvertrouwen.

Ik hoop dat de informatie in deze blog voor jou van waarde is en ik raad jou dan ook aan om de komende week eens te oefenen met het benoemen, omschrijven en herkennen van jouw gevoel en dat van je kind. Ga hiermee op een leuke manier aan de slag en gebruik daarbij de ​flyer met de picto’s over de emoties.

Ga HIER verder met stap 2…

Reacties uitgeschakeld voor Hoe leer ik mijn kind omgaan met ​emoties? Stap 1

Dit is de impact van schreeuwen op je kind!

Overkomt het jou ook wel eens dat je net wat harder hebt zitten schreeuwen naar je kind? En gooi je dan ook wel eens van die woorden uit je mond waarvan je achteraf spijt hebt? Het gebeurt echt iedere moeder wel eens. We zijn tenslotte geen robots en ook gewoon mens met gevoelens, toch?
Bied daarna natuurlijk wel je excuses aan en maak het goed met je kind. Hier leert je kind ook weer van (en laat de redenen of uitleg hierbij achterwege…)

Nu wil ik absoluut niet goedpraten dat schreeuwen, schelden en allerlei 😨-woorden naar onze kinderen gooien, goed te praten is. Je wilt dit als moeder graag zo min mogelijk doen, want dat schulgevoel achteraf is echt onprettig!

Daarom wil ik jou in deze blog enkele tips geven over hoe jij dit in de toekomst vaker kan voorkomen. Eigenlijk bevat elke blog wel tips die hieraan meewerken, maar ik dacht ik ga hier eens een specifieke blog over schrijven aangezien ik dit “probleem” vaak terughoor van de moeders die ik spreek.

Deze blog over op een groene manier boos worden gaat hier ook al over. maar ik merk dat de behoefte er is dat ik hier wat meer tips over ga delen.

Kinderen hebben het soms nodig dat je boos wordt, puur en alleen om te weten dat er grenzen zijn en om te leren wat wel en niet mag. Het gaat in dit geval echt om boos worden op een manier waarvan je later spijt hebt. Wanneer je dingen doet of zegt die je liever anders had willen doen.

Welke impact heeft schreeuwen nou op je kind?

Denk nu op dit moment eens na over de houding die je op zo’n moment hebt. En de manier waarop je kijkt, de toon van je stem, etc, etc. Weet je dit nu even niet naar boven te halen? vraag dit dan eens aan je partner (als je durft…) of schrijf het de volgende keer eens op.

Wat ervaart je kind op zo’n moment?;

  • je kind ervaart angst en voelt zich onveilig (vooral als jij ook nog op zo’n moment boven je kind gaat hangen, met een wijzende vinger…🙄)
  • het zelfvertrouwen van je kind kan aangetast worden (als dit schreeuwen met regelmaat voorkomt). Vooral als je hier dan ook nog de 2 woordjes “je bent” in gebruikt.
  • je kind gaat jouw spiegelen. Als hij boos is heb je grote kans dat hij ook gaat schreeuwen (welk voorbeeld krijgt hij?)
  • de kans bestaat dat je kind meer gaat liegen, uit angst dat de  waarheid ervoor zorgt dat jij boos wordt.

Wat is de impact op jou als moeder?;

  • Het veroorzaakt bij jou verdriet, want het feit dat je kind bang is en zich niet veilig voelt bij jou, doet pijn. Dat wil je niet. Je wilde juist zo’n lieve, zorgzame moeder zijn, bij wie je kind altijd terecht kan. En nu ben je veranderd in een schreeuwende moeder, waarvan de kinderen achteruit deinzen.
  • Je hebt het gevoel dat je faalt, want het lukt je, op zo’n moment, niet om het op een andere pedagogisch verantwoorde manier op te lossen.
  • Het maakt je onzeker en je twijfelt aan jouw rol als moeder.
  • De kans bestaat dat je zelf in een negatieve spiraal beland met alleen nog maar  mopperen, schreeuwen en straffen

Hoe kan jij er nu voor zorgen dat je minder vaak hoeft te mopperen en misschien wel schreeuwen?

  1. Vraag je eens vaker af hoe belangrijk het is. Blijf jij bijvoorbeeld zeuren en  mopperen over dat je kind met zijn handen eet? Vraag je op zo’n moment eens af wat het ergste is dat kan gebeuren. Is dit de moeite waard om je kind te laten eten zoals ze in een 5* restaurant eten? Of leer jij je kind dat hij thuis met zijn handen mag eten en buitenshuis met mes en vork (of lepel). Denk eens na over duidelijke afspraken die je kan maken over bepaalde zaken waardoor het thuis gezelliger wordt en jij minder hoeft te mopperen.
  2. Geef je kind ook oprechte aandacht als je haast hebt. Door je kind “altijd” oprechte aandacht te geven kijg je dit ook terug van je kind. Je kind wil net als jij namelijk ook gehoord en begrepen worden. Even die  oprechte aandacht bespaart je heel veel mopperen en dus  energie.
  3. Doe eens anders dan anders. In deze  podcast kan jij luisteren wat ik hiermee bedoel. Door je kind te verrassen met een totaal andere reactie heb je zijn aandacht en voorkom je dat je zelf gaat mopperen of misschien zelfs schreeuwen. Het is wel belangrijk dat je frustratie en irritatie dan nog niet het kookpunt bereikt hebben….
  4. Let op aannames van jouw kant…. We denken namelijk vaak al te weten waar het gedrag van ons kind vandaan komt of nog erger… we denken vaak te weten wat er gaat komen. Kijk letterlijk naar wat je ziet en hoort en geef dit ook LETTERLIJK terug. Zo voorkom je frustratie aan beide kanten. Want zeg eens eerlijk: Hoe vind jij het als iemand iets zegt of vindt over jou wat helemaal niet waar is?
  5. Ga naar de wc! Ja echt! Op het moment dat jij voelt dat het binnen in jou begint te borrelen, ga dan naar de wc. Dat is nog steeds de enige plek waarschijnlijk waar jij als moeder even rust  hebt….. Onder voorbehoud dat je kind(eren) een leeftijd hebben dat jij ze even alleen kan laten en dat je hier natuurlijk geen uren blijft zitten…
  6. Vat het niet persoonlijk op! Besef je goed dat de emotie of gedrag van je kind een opwelling is en geen lang doordacht plan. Je kind doet niet vervelend om jou een rotgevoel te bezorgen. Je kind doet zo, omdat hij gewoon nog niet weet hoe hij het op een andere manier kan doen. Hij kan nog niet goed genoeg omgaan met nee, hij weet nog niet hoe hij teleurstellingen kan leren accepteren of hoe hij moet omgaan met zijn frustraties en boosheid. Je kind is nog aan het leren. En dat kan soms gewoon heel vervelend zijn. En ik kan me goed voorstellen dat het soms lastig kan zijn om je geduld te bewaren.
  7. Durf jezelf een spiegel voor te houden. Ga op zo’n (irritatie) moment eens bij jezelf na hoe je gemoedstoestand is. Hoe heb je geslapen, ben je nog met je gedachte bij die opdracht op je werk, of is het gewoon je dag niet omdat je “met het verkeerde been uit bed gestapt bent”? Besef je goed dat als jij jezelf niet eens goed in de spiegel wil kijken dat dan je kind jouw wel een spiegel voor houdt!! Merk je dat jij bv jezelf voorbij aan het rennen bent of dat je echt even rust nodig hebt? Neem die dan, want je kan pas goed voor een ander zorgen als je eerst goed voor jezelf zorgt!

En als je dan toch boos wordt let er dan op dat je dit op de groene manier doet!
Op mijn blogpagina kan je nog meer handige tips vinden die hierop aansluiten dus ik zou zeggen, neem zeker eens even een kijkje.

Reacties uitgeschakeld voor Dit is de impact van schreeuwen op je kind!

Zo houd jij het aankleden smorgens gezellig.

Aankleden, het lijkt een simpele taak, maar je kind denkt daar anders over. Want voor hij ook maar één sok aan heeft, heeft hij al 86 andere dingen gedaan. Constant afgeleid en telkens weer bezig met andere dingen.
 
En jij bent hem ondertussen steeds aan het jagen:
‘Schiet nou eens op!’
‘Heb je nou nog je broek nog niet aan?’
‘Blijf nou eens van die auto’s af en kleed je even aan!’
Voor je het weet sta je ‘s ochtends om half 8 al te mopperen en te schelden!

Voor sommige kinderen is het geconcentreerd af maken van een taak of een opdracht heel ingewikkeld. Ze zien iets anders en dat trekt de aandacht. En zeg nou zelf, een racebaan met supersnelle autootjes ís toch ook interessanter dan je sokken?
 
Dat afgeleid zijn, is geen kwestie van niet mee willen werken of dwars willen zijn, het is gewoonweg niet interessant genoeg voor je kind. Hij legt ook het verband nog niet tussen: ‘Als ik nu niet opschiet… dan zijn we straks te laat op school.’ Nee. Hij denkt in het NU en in het NU zijn zijn auto’s aantrekkelijker dan zijn sokken.
Het begint met je te beseffen dat je kind nog geen tijdsbesef heeft en dat hij van plannen nog helemaal geen kaas gegeten heeft. Wij gaan er te snel van uit dat onze kinderen dit al kunnen.

Hoe kan jij er voor zorgen dat je kind wel op tijd zich aangekleed heeft?

  1. Laat je kind kiezen. Zorg er voor dat je kind iets aan mag doen wat hij leuk vind en zelf heeft mogen uitkiezen. Laat hem zijn kleren de avond van te voren uitkiezen. Pfff hoor ik jou nu denken….daar gaat zoveel tijd in zitten en vervolgens wordt het iets wat echt niet mogelijk is (bv een korte broek terwijl er sneeuw ligt). Gaan we daar weer strijd over hebben! NEE zo gaan we dit natuurlijk niet doen! Hoe dan wel? Jij legt 2 of 3 setjes klaar waar je kind uit mag kiezen. Zo heb jij de controle over datgene wat er aangedaan wordt en kan je kind (leren) kiezen. Zo bespaar je smorgens tijd en discussies. Maak de duidelijke afspraak dat wat gekozen is wordt ook aangedaan. PUNT!
  2. Begin de dag direct met wassen en aankleden. Als je eerst naar beneden gaat om lekker te  ontbijten of iets  dergelijks, wordt je kind gegarandeerd afgeleid door iets anders. Hij is lekker aan het spelen met de lego of even een  filmpje aan het kijken en dan moet hij opeens aankleden. Ja, daar heeft hij dan natuurlijk geen zin in… Voorkom dit soort momenten door simpelweg pas naar beneden te gaan als je kind is aangekleed.
  3. Vermijd afleiding. Als je kind snel afgeleid is, zorg er dan voor dat je kind in een prikkelarme  omgeving zich kan aankleden. Jezelf  aankleden in je slaapkamer, waar al je mooie speelgoed, je knuffels en je auto’s staan, is voor een snel afgeleid kind natuurlijk de goden verzoeken. Alsof je zelf taartjes aan het maken bent, maar zelf niks mag proeven… Leg de kleren van je kind bijvoorbeeld klaar in de badkamer. Daar ben je toch al om te wassen en de kans dat je kind daar afgeleid wordt, is stukken kleiner. Zo kan je sneller doorwerken.
  4. Ben duidelijk! Zoals ik al eerder in DEZE blog verteld heb, zijn we vaak onduidelijk in de communicatie naar ons kind. Hoe kan jij duidelijk zijn m.b.t het aankleden? Schiet nou op! is onduidelijk. Hoeveel tijd heeft hij nog? Houd je opdrachten klein en behapbaar. ‘Ga je even aankleden’ is te algemeen en te groot en kan voor sommige kinderen ook onduidelijk zijn (ookal doen ze dit elke dag…). Geef één opdracht tegelijkertijd en als het klaar is pas de volgende. Het kan ook helpen om pictogrammen op te hangen, waarop je kind kan zien wát hij moet doen en in welke volgorde. En in plaats van dat jij hem dan steeds moet jagen, kun je vragen: ‘Kijk even op je lijstje, wat je nog moet doen’. Hier leert je kind veel meer van. 
  5. Houd het positief.
    Vergeet verder ook niet om het positief te houden. Benoem de dingen die al klaar zijn of wanneer je kind goed geluisterd heeft. B.v. Wauw jij hebt die broek al helemaal zelf aangedaan en ook nog de knoop dicht! Super dat jij de sokken al aan hebt, nu zijn we lekker snel klaar!
    We vergeten snel om dingen te benoemen, die wij als vanzelfsprekend zien. Het lastige daarvan is, dat je al snel verzandt in alleen de negatieve dingen benoemen, zeker als je haast hebt. Daarom een reminder om juist ook te benoemen wat wel goed gaat, zelfs als het maar heel simpel is (en jij eigenlijk vindt dat het heel normaal is).
Reacties uitgeschakeld voor Zo houd jij het aankleden smorgens gezellig.

Zo geef jij je kind meer zelfvertrouwen!

Je kind meer zelfvertrouwen meegeven is belangrijk in zijn leven. Zelfvertrouwen staat aan de basis van zo’n beetje alles in je leven. Als je vertrouwen in jezelf hebt, dan kun je de wereld aan! Dan kun je omgaan met tegenslagen, want je weet dat je daarna weer overeind komt.

Het ene kind zal hier meer in mogen leren dan een ander. En er zijn sommige kinderen die hier wat meer sturing in mogen krijgen zodat ze de juiste balans leren in wanneer ze mogen meebuigen en wanneer het beter voor zichzelf is om dit niet te doen en de grens te bewaken.

1 belangrijke tip die ik nu wil geven en waar jij je kind op jonge leeftijd al mee kan helpen om zijn zelfvertrouwen te laten groeien is het geven van complimenten. En dan heb ik het vooral over HOE jij je kind een compliment geeft. 
Wij willen namelijk graag gewaardeerd worden.

Complimenten geven is een heel mooi iets. Het ontvangen van een compliment geeft je een fijn gevoel. Het geeft je eigenwaarde een boost.
De manier waarop je een complimenten geeft is erg belangrijk. Het zegt namelijk iets over wat je precies zo waardeert in iemand: is het het resultaat waarover je een compliment geeft? Of gaat het over de manier waarop iemand het resultaat heeft bereikt? Oftewel, het proces.

Het proces zijn de vaardigheden die je ontwikkelt en de ontwikkeling die je als persoon doormaakt in het werken naar je doel. Daar hebben we namelijk de controle over. Denk bijvoorbeeld aan de hoeveelheid werk en energie die we ergens in stoppen, de hulp die we vragen, het doorzettingsvermogen dat we laten zien. Daarop hebben we invloed. Op het resultaat hebben we lang niet altijd invloed. 

Geef dus bij voorkeur complimenten over het proces en niet over het resultaat.

Voorbeelden van complimenten gericht op het resultaat:

  • Je hebt je toets gehaald!
  • Wat een mooi tekening zeg!
  • Wat heb je veel doelpunten gemaakt vandaag!
  • Wat een goede cijfers heb je gehaald!

Voorbeelden van complimenten gericht op het proces:

  • Ik zie dat je heel hard gewerkt hebt aan die tekening!
  • Je hebt goed doorgezet bij die puzzel, ook toen het even heel moeilijk werd!
  • Je hebt veel geoefend voor dit zwemdiploma
  • Wat leuk om te zien dat je beter wordt in voetbal, dat is omdat je zo vaak traint!

Op die manier leert je kind:

  • hé, ik heb die mooie tekening gemaakt omdat ik er zo hard aan gewerkt hebt.
  • , ik ben nu beter geworden in voetballen omdat ik zo vaak getraind heb.
  • hé , doordat ik niet gelijk op gaf is de puzzel gelukt
  • hé, het vele oefenen heeft er voor gezorgd dat ik mijn zwemdiploma heb behaald

Dit kan best lastig zijn voor jou als ouder, want we zijn nu eenmaal snel geneigd onze kinderen te complimenteren met wat ze behaald hebben. Een tip hierbij is: reageer op je kind door te benoemen wat je hem al die tijd ervoor hebt zien doen.

Door je complimenten te richten op het proces zeg je indirect ook: jij kunt alles leren. Als je dus feedback op het proces geeft dan beloon je de inspanning die je kind levert en daarmee stimuleer je direct de juiste groei naar meer zelfvertrouwen. Met die inspanningen kun je namelijk veel meer bereiken dan alleen dat specifieke resultaat, zoals de goede rapportcijfers. Om je kind meer zelfvertrouwen te geven is het belangrijk dat je aandacht schenkt aan wat je kind aan het leren is. Zo gaat je kind leren dat hij veel kan bereiken zolang hij het vertrouwen heeft dat hij het kan leren.

Reacties uitgeschakeld voor Zo geef jij je kind meer zelfvertrouwen!

Waarom doet mijn kind zo?

Vraag jij je vaker af hoe het toch komt dat je kind (soms op de gekste momenten) boos wordt? Probeer jij dan te achterhalen wat er aan de hand is, maar krijg je geen duidelijk antwoord?

Dat vind ik niet vreemd! Jouw kind weet het namelijk ook niet!

Jouw kind kan de link (nog) niet leggen tussen zijn   emotie/behoefte en zijn gedrag. Het is dus aan ons de kunst om dit op een luchtige en simpele manier “uit te vissen”.

Jouw kind weet ook niet waarom hij zich ineens gillend op de grond gooit in de supermarkt. Of jouw kind weet ook niet waarom hij ineens zo boos is, omdat het strikken van de schoenen maar niet lukt. Hij weet waarschijnlijk wel wat zijn behoefte is, maar hij kan nog niet zo goed bedenken wat dan de juiste aanpak zal zijn om dit te krijgen.

Het is voor ons heel normaal geworden om te reageren op het gedrag van ons kind. En we vergeten vaker na te denken over de emotie/ behoefte of het probleem wat er onder ligt.
Daar gaan we meestal niet naar op zoek.

Weet je nog de informatie uit de vorige mail die ging over “waarom op de gang zetten niet werkt?”. In die mail leg ik uit dat onze kinderen vaak reageren in een impuls en dat zo een emotie en/of reactie ontstaat. Verder komt daar ook aan bod dat we vaak onbewust teveel vragen van ons kind terwijl het brein van ons kind nog niet zo ver ontwikkeld is. Wil je de video hierover nog eens terugkijken? Klik dan HIER .

Het is heel belangrijk om de taal van je kind te leren begrijpenWij kunnen goed onder woorden brengen hoe wij ons voelen en waar dit gevoel vandaan komt of hoe dit gevoel is ontstaan. Ons kind nog niet! Dat mag jij hem als moeder leren.

We ZIEN het slaan met de deuren en we mogen op zoek gaan naar  de emotie of behoefte die daar onder ligt. Dat wat we niet ZIEN is wel iets waar de emmer van je kind (voor een deel) mee gevuld is. Die emmer is met allerlei dingen gevuld waarvan je kind (en jij misschien ook) niet bewust van is.
Het is dus belangrijk dat jij heel goed gaat leren herkennen wanneer die emmer van jou kind al aardig vol begint te raken.

Bijvoorbeeld: Je kind komt uit school en je ziet dat hij wat futloos is en nergens zin in heeft en al helemaal geen antwoord geeft op jouw vragen over hoe het is geweest. Je kind komt thuis en gaat wat hangen op de bank of pakt zijn game-boy of iets dergelijks.

Jij kan je vast wel voorstellen dat als jij op zo’n moment vraagt om de blokken van vanmorgen nog op te ruimen dat dit een groot protest gaat opleveren. Grote kans ook dat elk klein akkefietje tot een  ontploffing leidt. Dan is dus dat kleine akkefietje niet de reden van de ontploffing maar alles wat al in de emmer zat.

Het ene kind zal duidelijker signalen afgeven van een overvolle emmer dan de ander. Hier heb ik geen sluitend advies in. Dit is je kind leren kennen en aanvoelen wat nodig is en wat niet.

Je kan er voor kiezen om op een later moment te vragen of je kind er nog over wil praten, of je kind nog wil vertellen wat er aan de hand was. De kans bestaat dat je kind dan zegt, nee hoeft niet.
Let op dat je dan niet in je eigen valkuil van nieuwsgierigheid trapt. We willen soms wel eens te graag weten waar bepaald gedrag vandaan komt. Dit kan je kind op dat moment vaak niet weten en jouw vragen hiernaar helpen hem dan niet. Vaak creëer je er meer irritatie mee dan dat jij je kind helpt. Tevens krijg je er niet meer informatie door.

Besef je ook goed dat niet alle situaties helemaal geanalyseerd hoeven te worden. Soms zijn kinderen gewoon even boos. Zolang ze niet dingen kapot gaan maken of broertjes/zusjes of vriendjes/vriendinnetjes pijn gaan doen, mag je kind ook gerust even boos zijn, toch?

Het is dus elke keer heel belangrijk om te kijken, wat heeft mijn kind nodig? En hoe kan ik hem helpen? Is het nodig dat ik hem help? Of is het soms ook wel goed om dingen zelf proberen op te lossen? Daar leert je kind uiteindelijk ook weer van namelijk.

Wat kan ik dan doen op het moment dat mijn kind erg boos is?
Laat het benoemen van de BOOSHEID achterwege. Dit woord alleen al is water op het vuur.
Benoem letterlijk wat je ziet. Bijvoorbeeld dat je ziet dat hij al 10 minuten bezig is met zijn schoenen te strikken en dat lukt hem niet. Dan zou je dit kunnen benoemen.
Je kan dan zeggen: Ik zie dat jij al een tijdje probeert je schoenen te strikken en ik zie dat jij daar een beetje gefrustreerd door raakt of dat je het vervelend vind dat dit telkens niet lukt. Ik hoor je namelijk zuchten.
Dat snap ik. Laten we er even mee stoppen. En dan probeer je het straks nog eens. Vind je het fijn als ik je daarna daar even mee help?

Zo haal je ook nog je kind uit de situatie waardoor je gaat voorkomen dat de emmer van irritatie alleen maar voller wordt. Je kind heeft nog veel te leren over zijn eigen emoties. Het is voor ons als moeder al vaak lastig om te weten welk gevoel/emotie of behoefte er onder een reactie zit, laat staan hoe dit voor onze kinderen is. Het is dus belangrijk om dit te beseffen en dit aan ons kind te leren.

In mijn Online training Succesvol Communiceren met je kind kom ik uitgebreid terug op het “echt luisteren” en begrijpen van je kind.

Reacties uitgeschakeld voor Waarom doet mijn kind zo?

Je hebt altijd een keuze!

Je hebt altijd een keuze!

Weet jij dit al? En weet je kind dit ook?
Het klinkt misschien vreemd, maar wat de situatie ook is… je hebt altijd een keuze hoe je reageert en dus er mee omgaat. Misschien heb ik geen keuze in wat er gebeurt of wat me overkomt (voor een deel), maar ik heb altijd de keuze hoe ik ermee om ga.

Zo had ik vorige week weer een situatie dat ik met iemand te maken had met een “vooroordeel” (denk ik..). Ik heb namelijk een invalideparkeerkaart en mag dan dus ook op een invalideparkeerplaats staan. Ik parkeerde dus mijn auto op die plek en vervolgens komt er een vrouw naar me toe die een beetje geïrriteerd tegen me zegt “dit is wel een invalidenparkeerplaats hoor!”. Ik zeg tegen haar dat dit klopt en laat haar mijn kaart zien. Vervolgens zeg ik heel vriendelijk erbij dat ik het een goede actie vind dat ze mij hierop wijst, want er zijn helaas ook mensen die hier parkeren die niet zo’n kaart hebben. De vrouw knikt een beetje vertwijfelt en loopt de winkel in… Ik had op dit moment ook boos kunnen worden en tegen de vrouw kunnen zeggen “waar bemoei jij je mee”, maar waarschijnlijk had ik me dan daarna niet prettiger gevoeld, toch?

Leer je kind ook dat ze altijd een keuze heeft hoe ze op een situatie kan reageren, hoe vervelend de situatie ook kan zijn. En vooral dus heel belangrijk dat je leert wat de mogelijkheden kunnen zijn.

Hoe reageer jij zelf op een situatie waar je je niet prettig bij voelt? Hoe jij op zo’n situatie reageert ziet jou kind ook en onbewust leer jij als moeder aan je kind om het ook zo te doen.
Hier zit natuurlijk geen oordeel van goed of fout achter. Ik geloof er namelijk in dat je altijd datgene doet wat op dat moment de beste oplossing “lijkt”. Ik zeg “lijkt” omdat er altijd meer mogelijkheden zijn, maar dat je niet altijd van alle mogelijkheden op de hoogte bent.
Door je kind te leren zien dat er meerdere mogelijkheden zijn om ergens op te reageren creëer je bij je kind een bepaalde “flexibiliteit”. Een gevoel dat ze bepaalde situaties onder controle kunnen hebben.
Kinderen “moeten” namelijk best veel en dat vinden ze vaak niet prettig.

Zoals het voorbeeld hieronder:
Ze moeten 2x per dag hun tanden poetsen en ze hebben hierin niets te kiezen, want tanden poesten is nodig! Ze hebben geen keuze in het wel of niet poetsen, maar ze hebben wel een keuze in hoe ze dit doen.
Ze kunnen er een gedoe van maken, enorm gaan lopen treuzelen, zeuren of ze maken er wat gezelligs van met bv een muziekje of raar doen voor de spiegel. Dat is de keuze die zij zelf kunnen maken. Zolang het maar goed gebeurt.
Dit soort manieren van je kind aanleren dat er altijd een keuze is levert je kind veel zelfvertrouwen, plezier, kracht en ontspanning op. Ze zullen zich namelijk minder vaak onprettig en onzeker voelen in een situatie.
Ik geef de moeders waar ik gesprekken mee heb ook vaak de tip om haar kind meerdere keuzes aan te bieden. Bv de keuze te geven of haar kind de blauwe of de rode broek wil dragen. Zo heeft het kind het gevoel dat ze iets te kiezen heeft en jij hebt nog steeds te touwtjes in handen over welke broek het gaat worden. Buiten dat leert je kind op deze manier ook dat ze keuzes mag maken en dat het ook goed is om een keuze te maken. Want keuzes maken horen nu eenmaal ook bij het leven, toch?

Wil jij nu graag meer leren over hoe jij succesvol kan communiceren met je kind? Neem dan eens een kijkje bij de Online training Succesvol Communiceren met je kind

Reacties uitgeschakeld voor Je hebt altijd een keuze!